Günlük Hayatta Sık Kullanılan Kelimelerin İlginç Tarihçeleri

Murat Çalık | Aug 04, 2024

Kelimeler, tıpkı insanlar gibi doğar, gelişir, büyür ve gün gelir ölür. Kelimelerin yolculuğunu takip etmek, tarih arenasındaki varlıklarının izini sürmek etimolojinin yani kökenbilimin konusu olmuştur. İnsanlar, her daim kullandıkları kelimelerin nereden, nasıl ve ne şartlarda günümüze ulaştıklarını öğrendiklerinde dilin ve kültürün derinliklerine inme fırsatı bulurlar. Kelimelerin tarihçesi, insanlığın tarihini ve toplumların birbirleriyle olan etkileşimlerini anlamak için önemli bir kaynaktır. Her kelimenin ardında bir hikaye, bir kültür ve bir geçmiş yatar.

Günlük hayatta sıkça kullandığımız kelimelerin ise pek çoğu, aslında ilginç ve renkli tarihçelere sahiptir. Bu kelimeleri öğrendikten sonra onları artık eskisi gibi değil, çok daha bilinçli ve dikkatli bir şekilde kullanabileceksiniz. Ayrıca ortamlarda anlatabileceğiniz, böylece ilgi ve alaka uyandırabileceğiniz de bir konu. Çünkü kelime kökenleri, yediden yetmişe herkesin ilgisini çekmekte. Öyleyse gelin işe ilk kelimemiz ile girişelim.

Lüks mü Löküs mü?

✓ Lüks kelimesi, Latince "luxus" kelimesinden evrilmiştir.

✓ Dilimize ise Fransızca luxe “gösteriş, gösterişli” sözcüğünden girmiştir.

✓ Kelime Latincede “aşırılık, israf, tantana’’ gibi anlamlara gelirken zamanla ‘‘gösteriş, konfor ve rahatlık’’ anlamlarını da kazanmıştır.

✓ Türkçede de genellikle yüksek kaliteli ve pahalı ürünleri ifade etmek için kullanılır.

✓ Dilimizde ‘‘Lüks’’e benzer bir diğer kelime ise ‘‘Löküs’’ Bir tür gaz lambası olan löküsün Latincedeki anlamı ise ‘‘ışık’’ demek. İlginç, öyle değil mi?

Hey Gidi Karadeniz

Neden ak değil diye bir soru sorsak olmaz sanki. Çünkü ak olanı da var, değil mi? Akdeniz… Peki neden kara? Kırmızı, yahut yeşildeniz olmaz mıydı? Olabilirdi esasen. Eğer yeri farklı olsaydı. Şöyle ki, atalarımız yer ve yön adlarını renkler ile belirlerdi. Doğu için yeşil, batı için ak, kuzey için kara, güney için ise kızıl adlarını kullanırlardı. Ondandır ki kuzeyde yer alan denize Karadeniz, doğuda yer alan denize ise Akdeniz denmiştir.

Ertele Ertele: Alarm!

‘‘Alarm’’ hemen her gün, hepimizin kullandığı, karşılaştığı bir sözcük. Özellikle de sabah yataklarımızda uyurken, uyandırılmak için. Peki anlamı nedir bu kelimenin, hiç düşündünüz mü? Hadi bir iki dakika düşünün. Latin kökenli bir kelime bu, ve iki kelimeden oluşuyor. Alarm! Süreniz bitti. Cevaba geçelim:

⊹ Sözcük İtalyanca ‘‘All Arme’’ yani ‘‘Herkes silahlara!’’ deyiminden alıntıdır.

⊹ Fransızcada ‘‘Silaha çağrı, her çeşit ikaz sinyali’’ gibi anlamlar kazanan kelime buradan dilimize girmiştir.

⊹ Dilimizde de ‘‘Bir uyarıyı, bir tehlikeyi bildirmek için verilen işaret ve bu işareti veren düzenek.’’ anlamlarında kullanılır.

Farsça Sayılar: Yek, Dü, Se…

Farsça Sayılar

Farsça kelime alışverişi yaptığımız önemli dillerden biri. Bu dildeki sayılar ile dilimizde türetilen birçok kelime mevcut.

⊹ Sehpa: Farsça üç anlamına gelen ‘‘se’’ ve ayak anlamına gelen ‘‘pa’’ kelimelerinden oluşur. ‘‘Üçayak, tripod’’ anlamlarına gelir.

⊹ Çarşamba: Farsça dört anlamına gelen ‘çahar’’ ve gün anlamına gelen ‘‘şenbe’’ kelimelerinden oluşur. ‘‘dördüncü gün’’ anlamına gelir.

⊹ Perşembe: Farsça beş anlamına gelen ‘‘penç’’ ve gün anlamına gelen ‘‘şenbe’’ kelimelerinden oluşur. ‘‘Beşinci gün’’ anlamına gelir.

⊹ Pençe: Farsça beş anlamına gelen ‘‘penç’’ sözcüğünden türetilmiştir bu sözcük de. Dilimizde ‘‘yırtıcı hayvanların ön ayaklarının parmaklarıyla tırnakları’’ anlamında kullanılır.

Görüldüğü üzere günlük hayatta sık kullanılan kelimelerin ilginç tarihçeleri, ilgi çekici anlamları ve yapıları var. İnsanlar bu kelimeleri öğrendikçe hem bilgilerini ve görgülerini geliştirebilecek hem de hayatlarında daha başarılı olabilecekler. Dilimizi iyi tanıyıp bilmek boynumuzun borcu.

Çünkü o bizim anadilimiz. Ağzımızda annemizin ak sütü…